Əksər insanlar üçün yay aylarının ən çox sevilən və təravətləndirici meyvəsi olan qarpız ən çox istehlak edilən meyvələr arasındadır. Su və şəkərdən ibarət olduğu düşünülsə də, qarpızın kalori və qida dəyəri çox zəngindir və yüksək qida dəyəri olan bir meyvədir. Bir çox vitamin və minerallarla zəngindir. Ləzzətli olması ilə yanaşı, digər meyvələrdən də fərqlənir. Qarpız, böyük ölçülü bir bitki növüdür. Dilimizə fars dilindən daxil olan qarpızın türkcə sözü Bükəndir. İsti və ya mülayim iqlimlərdə yetişdirilə bilən qarpız, soyuqlara davamlı olmayan bir bitki olduğu üçün don təhlükəsi altındadır. Əkildiyi torpağın temperaturu ən az 12 ° C olmalıdır. Qarpız soyuq sevməyən və çox nəmli mühitlərdə böyüməyən meyvədir. Ancaq ölkəmizin əksər yerlərində becərilir. Çindən sonra dünyada ən çox qarpız istehsal edən ölkə Türkiyədir. Azərbaycanda da qarpız kifayət qədər becərilir. Çox sevilən və tez -tez istehlak edilən bu meyvənin faydaları sonsuzdur.
Faydaları
100 qram qarpız 30 kaloridir. Su miqdarı yüksəkdir. 100 qram qarpızın təxminən 90 qramı sudur.Zülal və liflə zəngindirdir. Folat, niasin, pantoten turşusu var. Piridoksin və tiamin komponentlərindən ibarətdir. A və C vitaminləri ilə zəngindir. E vitamini və B6 vitamini ilə zəngindir. Sodyum, kalium və kalsium mənbəyidir. Maqnezium, manqan və sink tərkibinə daxildir. Tərkibində likopen və sitrulin var. Qarpızın 1 hissəsini yeyərək vücudunuzun ehtiyac duyduğu və gündəlik istehlak etməli olduğu C vitamini miqdarının 15% -ni qarşılaya bilərsiniz. Qan təzyiqini aşağı salma təsiri var. Piylənmə problemi olan insanlar üçün tövsiyə olunur.
Tərkibində likopen olan qarpız sümük sağlamlığına qoruyucu təsir göstərir. Yaşla birlikdə insidensiyası artan osteoporozun qarşısının alınması üçün təbii bir üsul hesab olunur. Hamiləlik dövründə qarpızın bir çox faydası var və bu səbəbdən gələcək analara qarpız istehlak etmələri tövsiyə olunur. Hamiləlik dövründə tez -tez rast gəlinən ürək yanması kimi problemlərə yaxşı təsir edən qarpız əl və ayaqların şişməsini də qarşısını alır. Səhər saatlarında daha çox görülən ürəkbulanma və əzələ gərginliyini azaldır. Məlum olmasa da, qarpızın cinsi faydaları var. Xüsusilə qarpızın ağ hissələrinin cinsi istəyi artırdığı və cinsi enerji verdiyi ifadə edilir.
Qarpız qabığının faydaları
• Qarpız qabığının faydaları göz ardı edilir və qarpızın özü istehlak edildikdən sonra qabıqları atılır. Ancaq qarpız qabığının dəri üçün çox yaxşı bir təmizləyici və nəmləndirici olduğunu deyə bilərik. Xüsusilə qarpızın qabığına yaxın olan ağ hissələri ilə üzünüzü masaj edə bilərsiniz. Ayrıca iltihab əleyhinə bir təsir xüsusiyyətinə malikdir.
• Qarpız toxumlarının faydalarına gəlincə, ən təsirli xüsusiyyəti xolesterolu balanslaşdırmasıdır. Qarpız istehlak edərkən toxumları ilə birlikdə istehlak edilməsi məsləhət görülür. Qarpız toxumu xolesterol səviyyənizi tarazlıqda saxlayır və pis xolesterolu(LDL) azaldır.
• Çox yaxşı bir lif qaynağı olaraq bilinən qarpızın mədə üçün bir çox faydası var. İçindəki lif mədə və bağırsaq sistemini tənzimləyir. Qəbizlik və həzm pozğunluğu kimi problemlərin qarşısını alır.
• İçərisində likopen olan qarpız xərçəngə səbəb olan toxumaların zədələnməsinin qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
• Yüksək miqdarda antioksidan xüsusiyyətləri sayəsində bədəndəki zərərli toksinlərin səbəb ola biləcəyi zərərlərin qarçşısını alır.
• Beyin sağlamlığınızı gücləndirir. Tərkibindəki xolin sayəsində uzun müddətli yaddaşı qorumağa kömək edir.
Oksidləşdiricidir, stresin azalmasında rol oynayır və sümük sağlamlığınızı qoruyur.
Həddən çox qarpız yeməyin zərəri
Həddindən artıq qarpız yemək bəzi mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Böyrək xəstələrinin qarpız yeməzdən əvvəl həkimləri ilə məsləhətləşmələri də tövsiyə olunur. Tərkibindəki kalium miqdarı çox olduğu üçün kaliumu məhdudlaşdırmalı olan insanlarda həkimlə məsləhətləşərək istehlak edilməlidir.
Mütəxəssislər, qarpızın 90% -dən çox su olduğu üçün şişkinliyə səbəb olduğunu bildirirlər. Bundan əlavə, qarpızın pendirlə istehlak edilməsinin daha doğru olacağını bildirən mütəxəssislər, bu şəkildə qan şəkəri balansını qoruya biləcəyini xəbərdar edirlər.
Tərkibində yağ və xolesterin olmadığı və kalorisi az olduğu üçün yay pəhrizində xüsusi yeri olan qarpız istehlak üçün yetişmiş olmalıdır.
Tanrının insanlara əta etdiyi möcüzədir qarpız və mövsümündə yetərincə istifadə etməyimiz məsləətdir.
Qarpızın zərərləri nələrdir?
Qarpızın bilinən zərər və ya yan təsirləri yoxdur. Bununla birlikdə, həddindən artıq istehlak kimi hallarda bəzi təsirlərə səbəb ola bilər. Böyrək xəstələrinin qarpız yeməzdən əvvəl həkimləri ilə məsləhətləşmələri də tövsiyə olunur. Tərkibindəki kalium miqdarı çox olduğu üçün kalium məhdudluğu olan insanlarda həkimlə məsləhətləşərək istehlak edilməlidir.
Elə isə qarpızın heç bir yan təsiri olmasa da niyə mədəyə toxunur? Mütəxəssislər, qarpızın 90% -dən çox su olduğu üçün şişkinliyə səbəb olduğunu bildirirlər. Bundan əlavə, qarpızın pendirlə istehlak edilməsinin daha doğru olacağını bildirən mütəxəssislər, bu şəkildə qan şəkəri balansını qoruya biləcəyini xəbərdar edirlər.
Qarpız necə seçilməli?
Bir qarpız seçərkən qarpızın gövdəsinə baxa bilərsiniz. Sapları hələ də yaşıl olanlar, təzə tarladan götürüldükləri və yetişmədikləri deməkdir. Buna görə də daha quru gövdəli qarpızlar yetişmiş və şirindir. Qapıya vuraraq tam bir səsin olub olmadığını dinləyərək seçiminizi də edə bilərsiniz.Yayın istilərində sərinləməyin ən dadlı yollarından biri olan qarpızın bir çox xəstəliklərin müalicəsi olduğu və yaxşı bir qida olduğu şübhəsizdir. Qarpızın sağlamlığımıza təsir edən bəzi zərərləri də var.
Xərçəng növlərinə qarşı müalicəvi və qoruyucu təsirinə əlavə olaraq, ürək funksiyalarını və qan təzyiqini tənzimləməyə köməkçi olduğu da bilinir. Mütəxəssislərin fikrincə, qarpızın tərkibində antioksidan xüsusiyyətləri ilə müxtəlif xərçəng növlərinə qarşı təsirli olan bol miqdarda C vitamini və beta-karoten var və tərkibindəki yüksək kalium ürək funksiyalarını və qan təzyiqini tənzimləməyə kömək edir.
Mütəxəssislər, eyni zamanda yaxşı bir lif mənbəyi olan qarpız toxumlarının bağırsaq hərəkətlərini tənzimlədiyini və Bağırsaq Xərçənginin qarşısının alınmasında rol oynadığını, qan təzyiqinin aşağı düşməsinə və böyrək funksiyalarının cucurbocitrin adlı bir maddə ilə tənzimləndiyini qeyd etdilər.
Tərkibində yağ və xolesterin olmadığı və kalorisi az olduğu üçün yay pəhrizi zamanı istehlak üçün yetişmiş olmalıdır. Qarpızın tərkibində bol olan likopen bədəni xərçəngə qarşı qoruyur. Likopenin xərçəngdən qorunması A vitamini ilə müqayisədə 2 dəfə, E vitamini ilə müqayisədə 10 dəfə çoxdur. Havaların istiləşməsi ilə alış -veriş mərkəzlərinin və göyərtilərin koridorlarını bəzəməyə başlayan qarpız, tərkibində bol miqdarda likopen maddəsi olduğu üçün xərçəngə qarşı qoruyucu xüsusiyyətə malikdir. Çiçək, hər yaşda insanların sevdiyi bir meyvə olan qarpızın yazda ucuz və bol olması ilə əlaqədar faydalarına diqqət çəkir və insanların yaz mövsümündə bol miqdarda qarpız istehlak etmələri tövsiyə olunur.
Qarpız, xərçəng əleyhinə xüsusiyyətlərə malik olan likopenlə zəngin bir meyvədir. Xərçəngin ən böyük səbəblərindən biri zərərli maddələr səbəbindən toxumalara və orqanlara ziyandır. Likopen isə antioksidan xüsusiyyətləri sayəsində sərbəst radikallar adlanan zərərli toksinlərin sağlam toxumalara və orqanlara bağlanmasını maneə törədir. Likopen toxumalara və orqanlara bağlanaraq zərərli maddələrə qarşı qorunma təmin edir. Bu səbəbdən qarpız xərçəngdən qoruyan ən əhəmiyyətli qidalardan biridir.
A və E vitaminlərinin bədəni xərçəngdən qoruduğu bilinən aparıcı maddələr olduğunu xatırladan Çiçək, qarpızda olan likopenin xərçəngə qarşı A vitamini ilə müqayisədə 2, E vitamini ilə müqayisədə 10 qat daha çox olduğunu vurğuladı.
İllik və otsu quruluşu olan qarpız bədən üçün təmizləyici xüsusiyyətə malikdir. Xüsusilə tərkibindəki likopen maddəsi sayəsində bədəni xərçəngə qarşı qoruyur. A vitamini və E vitamininin də bədənimizi xərçəngdən qorumaqda çox müvəffəqiyyətli sayıldığını bilirik. Ancaq qarpızın tərkibindəki likopen maddəsi A vitamini ilə müqayisədə 2 dəfə, E vitamini ilə müqayisədə 5 qat daha çox qoruma təmin edir.
Qarpızın düzgün yeyirikmi?
Bədən üçün çox əhəmiyyətli olan qarpızın bədənə müsbət təsir etməsi üçün düzgün istehlak edilməlidir və yeməkdən əvvəl istehlak edilərsə, bədən sağlamlığı baxımından daha yaxşı nəticələr əldə edilə bilər. Ancaq yeməkdən sonra istehlak edilərsə, həzmi çətinləşdirər və bədən sağlamlığı baxımından faydaları müşahidə edilməz.
Nəhayət, qeyd etməliyiksə, yaz aylarında qarpızın bol istehlakı mesanədə və böyrəklərdə daş və qumun çıxarılmasında böyük rahatlıq təmin edəcək.
Təhlükəli cütlük: qarpız-pendir
Yaz gələndə “qarpız-pendir” ikilisinin yaratdığı ləzzət türk zövqləri arasında xüsusi yer tutur. Həqiqətən yaxşı dad vermir. Amma təhlükə buradan başlayır. Həddindən artıq qarpız pendiri artıq çəkiyə səbəb olur. Pəhriz saxlayanların və yayda yüngül yemək yemək istəyənlərin üstünlük verdiyi “qarpız-pendir” birləşməsində artıq çəki qaçılmaz olur. Əlavə olaraq başqa bir şikayət, yetişməmiş və ya çoxdan gözlənilən qarpızın bağırsaq fəaliyyətini pozması və ürək bulanmasına səbəb olmasıdır. Bu seçimə diqqət yetirilməlidir.
