Yemiş balqabaqkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Təzə meyvə kimi yeyilən, ətirli və şirin dada malik olan bu bitki həm də çoxsaylı müalicəvi, detoks və pəhriz faydalarına görə qiymətləndirilir. Qədim dövrlərdən bəri insanlar tərəfindən becərilən yemiş həm qida sənayesində, həm də xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Yemişin mənşəyi ilə bağlı fikirlər fərqli olsa da, bir çox tədqiqatçılar Mərkəzi Asiya və Şimali Afrikanı onun vətəni hesab edirlər. Ən qədim yemiş toxumları Misir fironlarının məzarlarında aşkarlanmışdır. Tədricən o, Asiyadan Yaxın Şərqə, oradan isə Avropaya yayılmışdır. Hazırda Çin, İran, Türkiyə, Özbəkistan, ABŞ yemiş istehsalında lider ölkələr sırasındadır. Azərbaycanın cənub bölgələrində də yemiş becərilir.
Yemişin tərkibindəki vitamin və minerallarən faydaları nələrdir?
Tərkibi 90-92% sudan ibarətdir və zülal, karbohidrat, sellüloza (lif), A, C, B1, B2, B6, PP vitaminləri, kalium, kalsium, maqnezium, fosfor, sink, dəmir kimi minerallarla zəngindir. Xüsusilə beta-karotin, fol turşusu, antioksidantlar yemişin tərkibində üstünlük təşkil edir. Təbii şəkərlər (qlükoza və saxaroza) meyvəyə şirin dad verir. Yemişin tərkibində olan C vitamini və antioksidantlar hüceyrələrin oksidativ stresdən qorunmasına kömək edir. Həmçinin C vitamininin yüksək miqdarı orqanizmin infeksiyalara qarşı müqavimətini artırır. Minerallardan kaliumun yüksək miqdarı qan təzyiqinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Ürək-damar sisteminin fəaliyyətini gücləndirir. Eyni zamanda yemiş sidikqovucu (diuretik) təsirə malikdir, böyrəklərin fəaliyyətini aktivləşdirir. Orqanizmdən artıq mayeni çıxararaq bədəni ödem və şişkinlikdən azad edir. Ağır metal duzları, şlak və toksinləri, eyni zamanda duzları bədəndən xaric edir. Liflərlə zəngin olduğu üçün mədə-bağırsaq sisteminin işini yaxşılaşdırır, bağırsaq peristaltikasını gücləndirir və qəbizliyin qarşısını alır. Fol turşusu ilə zəngin olduğu üçün yemiş hamilə qadınlar üçün faydalı hesab olunur. Belə ki, bətndaxili dövrdə dölün sinir borusunu formalaşdırır, mərkəzi sinir sistemi şöbələrinin normal inkişafını təmin edir.
Yemiş hansı xəstəliklərin müalicəsində faydalıdır?
Yemiş həm dadı, həm də müalicəvi xüsusiyyətlərinə görə qida rasionunun dəyərli komponentidir və insan sağlamlığı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Yemişdəki beta-karotin və askorbin turşusu hüceyrələri sərbəst radikalların zərərli təsirindən qoruyur, oksidativ stresi azaldır. Erkən qocalmanın qarşısını alır, siş hüceyrələrininin inkişafını önləyir, həmçinin xərçəng əleyhinə effekt verir. Yemiş dərinin sağlamlığında da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Sulu meyvə olduğu, həmçinin A vitamini ilə zəngin olduğu üçün dərinin elastikliyi və nəmliyini artırır, ona gözəllik və şəffaflıq bəxş edir. Yemişdəki maqnezium və B vitaminləri sinir sisteminə müsbət təsir göstərir, yorğunluğu və stresi aradan qaldırır. Mövsümündə düzgün istifadə olunarsa, yemiş orqanizmin təmizlənməsində, su-elektrolit balansının qorunmasında və maddələr mübadiləsinin dəstəklənməsində əhəmiyyətli rol oynayır.