Zob xəstəliyi qalxanabənzər vəzin patologiyasıdır, onun əsas əlamətləri hormon istehsal edən orqanda düyünlərin əmələ gəlməsi ilə başlayır. Bu xəstəlik zamanı uşaq və böyüklərdə boyunda həcmli prosesin olduğunu aydın görsənir. Klinik diaqnoz qoyulan halların 20-25%-də xəstələrdə tənəffüs yollarının sıxılması və tireotoksikoz müşahidə olunur. Qalxanabənzər vəzin böyüməsinin səbəbləri müxtəlifdir. Endokrinoloqlar qalxanabənzər vəzdə dəyişikliklərin hormonların istehsalına cavabdeh olan genlərdəki mutasiyalar nəticəsində əmələ gəldiyini düşünürlər. Bəzi mutasiyalar genetik olaraq valideynlərindən uşaqlara ötürülür.
Qızlar xəstəliklə 2-4 dəfə daha çox qarşılaşırlar. Müayinə zamanı həkimlər diametri 10 millimetrdən çox olan düyünləri aşkar edə bilirlər, kiçik düyünlərin 50%-ə qədəri yalnız ultrasəs ilə aşkar edilir.
Zob xəstəliyinin əmələ gəlməsinin aşağıdakı səbəbləri vardır:
- Toksinlərə və radiasiyaya məruz qalma
- Bədəndə bəzi elementlərin çatışmazlığı
- Müəyyən qrup dərmanların qəbulu
- Tütün məmulatlarının istifadəsi
- Stresli vəziyyətlər
Xroniki gedişi olan virus və bakterial xəstəliklər guatrın inkişaf ehtimalına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Zob qalxanabənzər vəzin anormal böyüməsidir. Sadəcə qalxanabənzər vəz böyüyürsə diffuz zob, böyümə düyünlü xarakterdə olarsa nodulyar zob adlanır. Səbəbindən asılı olaraq qalxanabənzər vəzin hipofunksiyası, normal funksiyası və hiperfunksiyası məlumdur.
Zobun formaları
Həkimlər qalxanabənzər vəzin strukturunda düyünlərin sayına diqqət yetirirlər. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının təsnifatı patologiyanın iki formasının təsvirini təqdim edir.
- 1-ci dərəcə zob palpasiya ilə müəyyən edilir, lakin vizual olaraq görünməzdir. Vəzin ölçüsü baş barmağın distal falanqasının ölçüsündən çox deyil.
- 2-ci dərəcə zob yalnız palpasiya ilə deyil, həm də vizual olaraq müəyyən edilir.
Zob xəstəliyinin əlamətləri endokrinoloqlar tərəfindən yaxşı öyrənilir. Düyünlərin böyüməsi ilə xəstə ezofagus və traxeyanın sıxılmasını hiss edir. Sinir lifləri və qan damarları deformasiya olunur. Qırtlağa mexaniki təsir boğazda bir parça hissi yaradır. Xəstənin səsi xırıltılı olur. Zamanla quru öskürək və boğulma tutmaları daha tez-tez təkrarlanır, nəfəs almaq çətinləşir. Ezofagusun sıxılması normal udma prosesinə mane olur. Damarların sıxılmasının nəticəsi olaraq başda səs-küy, başgicəllənmə əmələ gəlir. Qalxanvari vəzdə ağrı düyünlərin sürətli böyüməsi, bitişik toxumaların iltihabı və ya qanaxma ilə əlaqələndirilir.
Zob hormon istehsalına təsir etmir, lakin hipertiroidizm və ya hipotiroidizmə səbəb ola bilər. Qalxanabənzər vəzin həddindən artıq işləməsi bronxit və pnevmoniyaya səbəb olur. Xəstələr ürək ağrısından, yuxululuqdan, depressiyadan şikayət edirlər. Mədə-bağırsaq traktının işi pozulur, dəri quruyur, bədən istiliyi azalır. Qalxanabənzər vəz hormonlarının çatışmazlığı uşaqların böyüməsinin və zehni inkişafının ləngiməsinə səbəb olur. Qadınlar menstruasiya pozuntularından əziyyət çəkirlər, hamiləlik dövründə spontan düşüklər mümkündür. Kişilər potensianın azalması ilə üzləşirlər.
Zobun simptomları spesifikdir. Qalxanabənzər vəz düyünləri adətən həkimlər tərəfindən xəstəni müayinə edərkən aşkar edilir. Diaqnozun təsdiqi üçün ultrasəs, rentgenoqrafiya, sintiqrafiya və tiroid profilinin qiymətləndirilməsi tələb olunur. Qalxanabənzər vəzin ultrasəs müayinəsi biopsiyaya hazırlıq mərhələsidir. Punksiya düyünü təşkil edən hüceyrələrin morfologiyası haqqında məlumat əldə etməyə imkan verir. Laborator biopsiya tədqiqatları qalxanabənzər vəzin bədxassəli şişlərini istisna etməyə yönəldilmişdir.
Zob xəstəliyinin müalicəsi
Zobun müalicə üsulları patologiyanın əlamətlərinin şiddətindən asılıdır. Tiroid funksiyasına təsir etməyən kiçik düyünlər dərman müalicəsi və ya cərrahi müdaxilə tələb etmir. Xəstə endokrinoloqda qeydiyyata alınır və zobun vəziyyətini izləmək üçün mütəmadi olaraq ona baş çəkir. Sürətlə irəliləyən düyünlər üçün aktiv müalicə təyin edilir.
Dərman terapiyası qalxanvarı vəz hormonlarının çatışmazlığını doldurmağa və ya onların həddindən artıq istehsalını dayandırmağa əsaslanır. Bəzi xəstələr radioaktiv yod preparatları alırlar. Bir uşağın və ya yetkin insanın bədənində tiroid hormonlarının miqdarının normallaşması düyünlərin ölçüsünün və tiroid vəzin ümumi həcminin azalmasına səbəb olur.
Sıxılma sindromunun inkişaf riski yüksək olan xəstələr üçün cərrahi müalicə təyin edilir. Çox vaxt görünən estetik qüsurları aradan qaldırmaq üçün əməliyyatlar aparılır. Tiroid vəzdə neoplaziya fokusunun olması endokrinoloqlar tərəfindən təcili cərrahi müdaxiləyə göstəriş kimi qəbul edilir.
Müalicənin vaxtında başlaması həkimlərə bütün yaş qruplarında olan xəstələr üçün əlverişli proqnoz formalaşdırmağa imkan verir. Konservativ müalicənin əsas məqsədi düyünlərin daha da böyüməsinin və sıxılma sindromunun inkişafının qarşısını almaqdır. Cərrahi müdaxilə halında xəstənin tam sağalma ehtimalı tiroid vəzin rezeksiyasının miqdarı ilə müəyyən edilir. Əhəmiyyətli bir nisbət çıxarıldıqda, ömür boyu hormon əvəzedici terapiya təyin edilir.
Risk altında olan xəstələr endokrinoloqa müraciət etməlidirlər. Məsləhətləşmə zamanı həkim pəhrizin xüsusiyyətləri, icazə verilən fiziki fəaliyyət və istirahət rejimi haqqında danışacaq. Yod tərkibli dərmanların özbaşına qəbulu yolverilməzdir. Xəstə siqaret çəkməsə və müntəzəm olaraq spirtli içki qəbul etməsə guatrın inkişaf ehtimalı azalacaq.
Düyünlü zob irsi xəstəlikdir. Zob xəstəliyindən əziyyət çəkən valideynlərin uşaqları risk altındadır. Belə körpələr patologiyanın əlamətlərinin erkən aşkarlanması üçün müntəzəm şəkildə endokrinoloqun müayinəsindən keçməlidir.
