Prostat vəzi çəkisi 18-20 qram olan, sidik kisəsinin çıxışında və bir qədər altında, bağırsaqların qarşısında yerləşən vəzidir. Əsas funksiyası çoxalma ilə bağlı olub spermanı qoruyan maye istehsal etmək və onu sağlam şəkildə bu mayedə saxlamaqdır. Kişi reproduktiv sisteminin bir hissəsi olan prostat vəzi sidik kisəsinin ağzını sıxaraq sidikqaçırmanın qarşısını alır. Yaşlanma ilə əlaqədar prostat vəzi normaldan daha böyük ölçüyə çatdıqda hər kişidə oxşar əlamətlər olmur. Bəzilərində prostat vəzidən keçən sidik kanalının daralması, bəzi kişilərdə isə sidik kisəsinin böyüməsi müşahidə olunur. Bu tip böyümədə ultrasəs görüntülərində prostat bir az böyümüş kimi göründüyü zaman xəstədə ciddi şikayətlər yarana bilər. Prostatın xaricə böyüdüyü hallarda o, çox böyük olmasına baxmayaraq, xəstənin eyni miqdarda şikayətləri yaranmaya bilər.
Prostatın böyüməsinin səbəbləri hələ də tam olaraq bilinmir və bu böyümədə kişi hormonu (testosteron) və estrogenin ciddi rolu olduğu düşünülür. Prostat vəzi kişilərdə 30 yaşlarında böyüməyə başlayır və ömrünün sonuna qədər davam edir. Yaş artdıqca böyümənin tezliyi və ölçü artır. Bu xəstələrin əhəmiyyətli bir hissəsi dərman və ya əməliyyatla müalicə olunur.Prostat illər keçdikcə yavaş-yavaş böyüyür və içindən keçən sidik kanalını sıxmağa başlayır. Sidik ifrazını təmin edən orqan sidik kisəsidir və əzələlərdən ibarət bir quruluşa malikdir. Prostat vəzi sidik kanalını sıxsa da, bu vəziyyətə cavab olaraq sidik kisəsinin əzələləri genişlənir və sidik kisəsi daha güclü yığılmağa başlayır. Bu mərhələlərdə xəstənin sidik kisəsinin həddindən artıq aktivliyinə görə tez-tez sidiyə getmə, gecələr oyanaraq sidiyə getmə, qəfildən tualetə getmək ehtiyacı hiss etmə və bəzən damcı-damcı sidik ifrazı kimi şikayətlər ola və inkontinans baş verə bilər. Zaman keçdikcə prostat böyüməyə davam edir və sidik kisəsi əzələlərində yorğunluq yaranır. Bu zaman xəstələrdə sidik axını yavaşlayır, sidik şırnağı zəif olur, sidik edərkən damcılama, sidiyə getdikdən sonra içəridə hələ də sidiyin olması hissi yaranır. Müalicə almayan xəstələrdə sidik kisəsi əzələləri əriyir, sidik kisəsində yaranan yüksək təzyiq böyrəkləri pozmağa başlayır. Bu mərhələdən sonra müalicə aparılsa belə, sidik kisəsi və böyrək funksiyaları çox vaxt əvvəlki vəziyyətinə qayıtmır.
Prostat vəzinin böyüməsinin diaqnozu qan və sidik analizləri, ultrasəs, sidik axını testi və s. ilə qoyulur ki, bu da xəstəni heç bir şəkildə narahat etmir. İnsanda aşkarlanan böyümə dərəcəsinə və xəstənin şikayətlərinə görə müalicə planı tətbiq edilir. Xoşxassəli prostat böyüməsi həyat tərzinin dəyişdirilməsi, xəstənin monitorinqi, dərman qəbulu və cərrahi müdaxilə ilə müalicə olunur. Prostat təbii prosesdə yaşla böyüyən bir orqan olduğundan onun qarşısını almaq mümkün deyil. Ancaq bu dövrdə xəstənin şikayətlərini minimuma endirən və həyat keyfiyyətini artıran müalicələr tətbiq edilir. Xəstəyə dərhal cərrahi müdaxilə tövsiyə edilmir, şikayətlərə və onların şiddətinə uyğun müalicə yolu aparılır. Adətən, ilk növbədə, xəstənin tualet vərdişləri və həyat tərzi ilə bağlı tənzimləmələr aparılır. Lazım gələrsə, ikinci addım olaraq dərman müalicəsi başlana bilər. Bu gün istifadə edilən dərmanlar prostatın böyüməsinə müalicəvi təsir göstərmir. Prostatın böyüməsində müalicə xəstələrin şikayətlərini azaltmaq üçün tətbiq edilir. Bitki müalicəsi olaraq ən çox istifadə edilən və prostatın yaratdığı maneəni ən sürətli şəkildə aradan qaldıran Nat-prostat adlanan kapsuldur. Onun əlavə təsirləri çox azdır. Bundan başqa, prostat ölçüsü 35 qramdan yuxarı olan xəstələrdə prostatın böyüməsini dayandıran və ölçüsünü azaldan “5 alfa-reduktaza inhibitorları” adlı bir qrup var.
Əgər xəstə tez-tez tualetə gedirsə və onda sidik kisəsinin həddindən artıq aktivliyi aşkarlanıbsa, o zaman müalicəyə antixolinergik qrup preparatları əlavə edilir. Son illərdə sərtləşməyə qarşı təsirli olan fosfodiesteraza-5 inhibitoru qrupunun dərmanlarının müntəzəm istifadədə sidiyə getmə şikayətlərini tənzimlədiyi sübut edilmişdir. Gecə tez-tez oyanaraq tualetə gedən xəstələr üçün də xüsusi dərmanlar var. Dərman müalicələrinə baxmayaraq xəstənin sidiyə getmə şikayətləri davam edərsə, təkrarlanan sidik yolu infeksiyaları ilə sidikdə ciddi qanaxma olarsa və ya xəstə sidiyə gedə bilmədiyi üçün kateter salmaq məcburiyyətində qalınsa, əməliyyat tələb oluna bilər. Bütün bu şikayətlərə baxmayaraq, əməliyyat gecikərsə, sidik kisəsi və böyrək problemləri yaranar və xəstə böyrək çatışmazlığı ilə üzləşər.
Prostat böyüməsi üçün cərrahi əməliyyatları 2 əsas başlıq altında qruplaşdırmaq olar. Bunlardan birincisi, prostatın sidik yollarından daxil olaraq içəridən kəsildiyi əməliyyatlardır. Ən məşhuru TUR prosedurudur. TUR cərrahiyyəsində prostatın böyüyən hissəsi alətin ucundakı elektrik naqili ilə kəsilir və çıxarılır. İkinci əsas mövzu qarın boşluğundan həyata keçirilən prostat vəzinin kiçildilməsi əməliyyatlarıdır. Bunlar açıq prostatektomiya, laparoskopik sadə prostatektomiya və robotik sadə prostatektomiyadır. Qarın boşluğundan edilən əməliyyatlarda prostat vəziyə əlavə olaraq sidik kisəsi də kəsilir və qanaxma sidik kanalından edilən əməliyyatlara nisbətən daha çox ola bilər. Ona görə də zərurət olmadıqca bu tip əməliyyata üstünlük verilmir.
Bu gün tətbiq edilən yeni üsullar sayəsində prostat vəzi əməliyyatları xəstənin sağalma müddətini qısaldan, ona həyat rahatlığı təmin edən xüsusiyyətlərə malikdir. Prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsi olan xəstələr uroloqlar tərəfindən qiymətləndirilir və xəstəyə ən uyğun cərrahiyyə növü planlaşdırılır. Bəzi cərrahi üsullarda prostat ölçüsü çox önəmlidir. Məsələn: 80 qrama qədər çəkisi olan prostat vəzi heç bir problem olmadan bir çox sistemlə işlədilə bilər. Əgər əməliyyat zamanı xəstənin qandurulaşdırıcı dərmanlardan istifadə etməyə davam etməsini tələb edən bir vəziyyət varsa, lazer müalicələri ön planda olmalıdır.Prostatın böyüməsinin ilkin əlamətlərindən biri də gecə tualetə getmək ehtiyacıdır. Prostat vəzinin böyüməsi sidik çətinliyinə səbəb olduqda, xəstələr gecə tez-tez tualetə gedirlər və bu ehtiyac gün ərzində də davam edir.
Prostat xəstələri ilk növbədə, sidik miqdarını artıracaq spirt və tərkibində kofein olan içkilərdən uzaq durmalıdırlar. Prostat xəstəsi gün ərzində səyahət edirsə və tez-tez tualetə getməkdən şikayətlənirsə, gündüz saatlarında maye qəbulunu məhdudlaşdırmaq rahatlıq verə bilər.
Prostatın böyüməsinə qarşı istifadə edilən alfa-bloker dərmanları və ereksiyanı təmin edən bəzi dərmanlar birlikdə istifadə edilməməlidir. Bu, xəstələrdə qan təzyiqinin ciddi düşməsinə səbəb ola bilər. Bəzi antibiotiklər, epilepsiya dərmanları, psixiatriyada istifadə edilən bəzi dərmanlar prostat böyüməsində istifadə edilən dərmanlarla qarşılıqlı təsir göstərə bilər. Xəstələr prostatın xoşxassəli böyüməsi üçün istifadə etdikləri dərmanlar barədə mütləq həkiminə məlumat verməlidirlər.
Klassik olaraq qanaxma prostat əməliyyatından sonra ən çox görülən fəsaddır. Əməliyyat zamanı baş verərsə, prostat kifayət qədər təmizlənməyə bilər. Əgər əməliyyatdan sonra baş verərsə, xəstə yenidən əməliyyat olunmalı ola bilər. Bundan başqa, cərrahi əməliyyatdan sonra sidik kanallarında stenozun inkişafı nadir bir fəsad olsa da, baş verdikdə həm həkim, həm də xəstə üçün narahatlıq doğuran bir fəsaddır. Uretra stenozunun qarşısını almaq üçün mümkün qədər nazik alətlərlə işləmək və alətlərə tam qulluq etmək vacibdir. Əməliyyatdan sonra sidik yollarının infeksiyası da görülə bilər.
Prostat vəzinin böyüməsi səbəbi ilə əməliyyat olunan kişilərdə spermanın bir hissəsi boşalma zamanı sidik kisəsinə qaçacağından sperma miqdarında azalma olur. Xəstənin normal şəkildə uşaq sahibi olma ehtimalı azalır. Prostat vəzi xərçəngi üçün edilən əməliyyatlarda isə sperma kanalları və spermanı meydana gətirən vəzilər çıxarıldığı üçün xəstə ancaq mayalanma üsulu ilə uşaq sahibi ola bilər.
